Metody rozpoznawania otyłości.
Istnieje kila metod pozwalających oszacować wielkość tkanki tłuszczowej. Najbardziej dokładnymi są m.in. podwójna absorpcjometria DXA, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny i bioimpedancja elektryczna (BIA). Metody te pozwalają na ocenę masy ciała z rozróżnieniem zawartości tkanki tłuszczowej, mięśni i wody.
Poza wcześniej wspomnianymi narzędziami stosuję się także m.in wskaźnik talia-biodro, wskaźnik BMI, obwód talii oraz pomiar grubości fałdu skórno-tłuszczowego za pomocą fałdomierza. Ta grupa metod jest bardziej praktyczna i zdecydowanie częściej wykorzystywana. Przyjrzyjmy się nieco bliżej trzem z nich.
Analiza bioimpedencji elektrycznej. Jest szeroko rozpowszechniona i wykorzystywana w placówkach, którym zależy na dokładnej analizie składu ciała pacjentów. Jest to metoda nieinwazyjna, tania i powtarzalna, pozwalająca na monitorowanie zmian zachodzących w trakcie leczenia.
Jak więc działa?
Po krótce wykorzystuje zjawisko oporu elektrycznego różnych tkanek, przez które przepuszczany jest prąd o niskim natężeniu. Tkanka tłuszczowa i woda zewnątrzkomórkowa wykazują opór elektryczny czynny, przez co przewodnictwo elektryczne w nich jest mniejsze w odróżnieniu od tkanki o wysokiej zawartości wody. Pomiaru dokonuje się za pomocą specjalistycznych analizatorów składu.
Wskaźnik talia-biodro (WHR). Jest to narzędzie badawcze, w którym mierzymy najwęższe miejsce w tali i najszersze miejsce w biodrach. Wynikiem jest iloraz obwodu talii do obwodu bioder. Jeśli uzyskany wynik przekracza 0,8 u kobiet lub 0,9 u mężczyzn stwierdza się otyłość brzuszną.
Wskaźnik BMI. Prawdopodobnie najczęściej stosowane narzędzie do analizy masy ciała. Zaproponowany został po raz pierwszy przez Adolphe’a Queteleta w 1832 roku. Bezsprzecznie, do dnia dzisiejszego stanowi on podstawę diagnostyki i jest łatwy do obliczenia.
Wartości BMI oblicza się według wzoru: masa rzeczywista [kg]/(wzrost [m])2 i wyraża się w kg/m2. Stosowanie tego wskaźnika rekomendują na świecie m.in. WHO i IOTF (International Obesity Taskforce). W Polsce, Narodowy Program Zapobiegania Nadwadze i Otyłości. Wyniki między 20 a 25 uznawane są za prawidłowe. Nadwagę rozpoznaje się, gdy BMI wynosi 25 a 30, a otyłość, gdy BMI przekracza 30.
Interpretacja wskaźnika BMI wg WHO
Sprawdźmy teraz czy problem jest na tyle duży, jak go piszą i czy faktycznie jest się czego bać.
W 2016 roku WHO (World Health Organization), przedstawiła dane, które sugerują, że 18% światowej populacji dzieci i młodzieży w wieku 5-19 lat wykazuje otyłość lub nadwagę.
Według ich prognoz, szacuje się że do 2025 roku liczba dzieci w wieku od 5 do 17 lat z nadwagą będzie wynosić na świecie 177 mln, a chorujących na otyłość – 91 mln[4].
Obecnie istnieje kilka badań, które przedstawiają częstotliwość występowania nadwagi i otyłości populacji dzieci i młodzieży.
Pierwsze z nich to badanie PITNUTS z 2016 roku. Objęło ono grupę polskich dzieci w wieku od 5 do 36 miesięcy. Według statystyk, nadwaga występowała u 2,9% a otyłość u 1,3% dzieci w wieku od 5 do 12 miesięcy. Natomiast w grupie wiekowej od 13 do 36 miesięcy nadwagę przejawiało 6,9%, a otyłość 2,8% dzieci. Warto zauwazyć, że około 10% dzieci w wieku 1-3 ma nadwagę/otyłość[5].
Kolejnym badaniem, które postanowiło sprawdzić jak wielki jest problem nadmiernej masy ciała wśród dzieci i młodzieży jest COSI (European Childhood Obesity Surveillance Initiative).
Według danych z 2016-2017 roku w grupie wiekowej 6-8 latków 32% chłopców cechowało się nadmierną masą ciała. Warto zauważyć, że w tym 14% miało otyłość, z kolei wśród dziewczynek 29% miało nadwagę a 10% otyłość.
Wynika z tego, że problem nadwagi i otyłości dotyczy niemal co trzeciego 8-latka przy czym, występuje istotnie częściej u chłopców niż dziewcząt. Na podstawie badań antropometrycznych w tej grupie wiekowej (8 lat), wzrosła także średnia masa ciała u dzieci na przestrzeni 6 lat. Kolejno 2 kg u dziewczynek i 1 kg u chłopców[6][7]. Istnieje także przegląd M. Garrido-Miguela i wsp., który pozwala na ocenienie sytuacji Polski na tle europejskim.
Według autorów w grupie wiekowej 2-7 lat, w latach 2006-2016 częstość występowania nadmiernej masy ciała w Polsce wynosiła 20,5%, a otyłości 4,3%. Patrząc na średnie europejskie (17,9% nadwaga, w tym 5,3% otyłość), możemy dostrzec, że występowanie nadmiernej masy ciała wśród dzieci w wieku od 2 do 7 lat jest w Polsce większe niż średnia europejska [8].
Pójdźmy za ciosem! Badanie z 2018 roku „Health Behaviour in School-aged Children”, objęło polskich i europejskich nastolatków, w wieku 11-15 lat. Według danych HBSC, problem z nadmierną masą ciała występował u 21.3% w tym 4,3 % cechowała otyłość. Warto zauważyć, że istotnie częściej u chłopców (29,3% nadwaga, 7% otyłość), niż u dziewcząt (13,7% nadwaga, 2,6% otyłość). Naukowcy zauważyli również, że występowanie nadmiernej masy ciała maleje z wiekiem. Jest mniejsze u 15-latków niż u 11-latków. Jednak według danych WOBASZ I i WOBASZ II, w starszych grupach wiekowych ten trend ulega odwróceniu[9].
Przejdźmy teraz do osób nieco starszych. Według danych EHIS (Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia ) z 2014 roku, ponad 53% Polaków w wieku 18 lat i więcej przejawiało nadwagę (36,6%) lub otyłość (16,7%) [10] .
Wyniki te były powyżej średniej Unii Europejskiej (51,6%). Niestety, odsetek osób dorosłych z nadmierną masą ciała w Polsce stale progresywnie rośnie. Według danych z 1996 roku, otyłość lub nadwaga dotyczyła 27,7% społeczeństwa, w 2004 roku już 29,6%, natomiast w było to już 53%.
W 2016 roku 23% populacji Polski była otyła. Spośród bliskich nam państw większy odsetek otyłego społeczeństwa przejawiały Czechy, Litwa i Białoruś, natomiast mniejszy problem z otyłością został zaobserwowany na Słowacji i w Niemczech [11].
Kolejne dane dostarcza nam sama Światowa Organizacja Zdrowia WHO [12], która stwierdza, że:
- W 2016 roku ponad 1,9 miliarda dorosłych w wieku 18 lat i starszych miało nadmierną masę ciała. Spośród nich ponad 650 milionów było otyłych.
- Na świecie w 2016 roku nadwaga występowała u 39% osób dorosłych (wiek >18 lat) (40% u kobiet i 39% u mężczyzn), otyłość u 13% (15% u kobiet i 11% u mężczyzn).
- Częstość występowania otyłości na całym świecie wzrosła w latach 1975-2016 prawie trzykrotnie.
Na tym dzisiaj sobie zakończymy. Po więcej zapraszam do kolejnych części.
Krystian Maruszczak
Student fizjoterapii, pasjonat zdrowego stylu życia.
[4] World Heath Organization: Obesity and overweight. http://www.who. int/ (dostęp: 2019.04.25).
[5] Weker H, Socha P, Szajewska H. The Study Comprehensive evaluation of feeding practices in children aged 5 to 36 months – Polish Nationwide Study 2016. PITNUTS 2016. Warsaw 2017
[6] Fijałkowska A, Oblacińska A, Stalmach M. Nadwaga i otyłość u polskich 8-latków w świetle uwarunkowań biologicznych, behawioralnych i społecznych. Raport z międzynarodowych badań WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI)
[7] 1-sza Wspólna Konferencja Instytutu Matki i Dziecka i Instytutu Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego. Czy to już epidemia otyłości w Polsce? Dynamika nadwagi i otyłości w cyklu życia – wyniki polskich badań populacyjnych u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa, 19.06.2018.
[8] Garrido-Miguel M, Oliveira A, Cavero-Redondo I, et al. Prevalence of Overweight and Obesity among European Preschool Children: A Systematic Review and Meta-Regression by Food Group Consumption, Nutrients 2019; 11(7): 1698
[9] Mazur J, Małkowska-Szkutnik A, editor. Zdrowie uczniów w 2018 roku na tle nowego modelu badań HBSC. Warszawa: Instytut Matki i Dziecka; 2018
[10] Piekarzewska M, Wieczorkowski R. Stan zdrowia ludnoś ci Polski w 2014 r. Warszawa: GUS; 2016. s. 75–77
[11] Obesity – adult prevalence rate by country – Thematic Map – Europe
[12] https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight